توهین، مصادیق و مجازات های آن

توهین یکی از جرم‌هایی‌ست که در گروه جرایم حیثیتی قرار می‌گیرد و قانون به کسی که در مقابل توهین خشم خود را فرو می‌خورد این حق را می‌دهد که بتواند علیه فرد توهین کننده شکایت تنظیم کند و او را مجازات کند. این جرم انواع مختلفی دارد و بسته به انواع آن نیز مجازات گوناگونی در انتظار توهین کننده خواهد بود. در این مطلب تمامی مسائل مربوط به توهین و نحوه تحقق یافتن این جرم را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

معنای لغوی توهین

واژه توهین از ریشه وهن است و در لغت به معنای خوار و خفیف کردن دیگران است. در اصطلاح، توهین کردن به معنای خفیف کردن شخصی است. برای این‌که جرم توهین تحقق پیدا کند شرایطی لازم است و نمی‌توان هر شخصی را در این زمینه مجرم حساب کرد. در ادامه شرایط محقق شدن جرم توهین را ذکر می‌کنیم.

قوانین توهین در ایران

در قوانین اسلامی مجازات توهین عادی و ساده جزای نقدی و شلاق است. اما اگر توهین مشدد یا مستوجب حد باشد مجازات آن نیز متفاوت خواهد بود.

برای نمونه در صورت توهین به رهبران جمهوری اسلامی حبس به مدت شش ماه تا دو سال در انتظار فرد توهین کننده خواهد بود. یا اگر به مقامات دولتی و کارکنان توهین شود مجازاتی معادل تا هفتاد و چهار ضربه شلاق، جریمه نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال و سه تا شش ماه حبس در پی خواهد داشت.

بنابراین در قوانین کشور تفاوتی ندارد که به چه شخصی توهین می‌شود، در صورت اثبات جرم توهین و شرایط تحقق آن، فرد توهین کننده به مجازاتی متناسب با نوع توهین جزا خواهد دید.

از آن‌جایی که موارد زیادی بر روی مجازات توهین تأثیرگذار هستند باید گفت اگر مورد دقیقی برای شما اتفاق افتاده است و می‌خواهید از نحوه روند پرونده خود مطلع شوید باید با مشاوران حقوقی مجرب مشورت کرده و شرایط خود را به صورت کامل توضیح دهید تا از میزان و نحوه مجازات فرد خاطی مطلع شوید.

توهین چیست؟

خیلی از ما در طول روز ممکن است از این واژه استفاده کنیم اما در حوزه‌ی قانونی، توهین کردن معنا و شرایط خاصی دارد. در قوانین، همه جرم‌ها محدود به جسم و اموال افراد نمی‌شود. برخی از جرایم جنبه معنوی داشته و به سایر ابعاد انسانی اشاره دارد.

توهین نیز از جمله همین جرایم است. توهین کردن به رفتارهایی گفته می‌شود که موجب اهانت به حیثیت و شخصیت دیگران شود. این رفتارها می‌تواند شامل هرگونه گفتار، اشارات، نوشتار و عمل باشد. این جرم هم از دیدگاه قانونی هم از دیدگاه اخلاقی و مذهبی عملی زشت و ناخوشایند است. در موارد دیگر شامل توهین به مقامات دولتی کشور، توهین به کارمندان و قشر خاصی از جامعه و غیره می‌شود. توهین یعنی تحقیر کردن کسی از طریق کلمات یا اعمالی که موجب سوء ادب شخص تلقی شود و هنگامی که شخص توانایی مقابله به‌نحو صحیح را با دیگری نداشته باشد، با ارتکاب این اعمال به مبارزه با شخص مقابل بپردازد.

وجه تمایز توهین با افترا

در وجه تمایز توهین با افترا باید گفت که هدف از توهین، نسبت دادن جرم به شخصی دیگر نیست، بلکه خوار کردن اهانت‌شونده اهمیت دارد. مانند اینکه فردی به دیگری بگوید «کافر»، «تبهکار»، «مفسد» یا…؛ اما در افترا، شخص افترا زننده باید صریحاً جرمی را به قربانی نسبت دهد که شامل اسناد و اخبار جعلی باشد.

برای مثال در توهین، شخصی به شخص دیگر نسبت «دزدی» می¬‌دهد، اما برای حرفش سند و مدرکی ندارد. ولی در افترا، فردی، فرد دیگر را به «حمل مواد مخدر» متهم می‌کند و برای اینکه ادعایش را صحت بخشد، مقداری مواد مخدر در خودروی او جاسازی می‌کند.

شرایط محقق شدن جرم توهین چگونه است؟

گفتیم که برای تحقق جرم توهین شرایطی لازم است و تا زمانی که شرایطی که در ادامه ذکر می‌شود مهیا نباشد جرم توهین صورت نگرفته است و نمی‌توان کسی را مجازات کرد. البته توهین حساب کردن یک عمل ارتباط تنگاتنگی به عرف یک منطقه دارد و نظر قاضی نیز در این مورد بی‌تأثیر نیست.

مرتکب شدن به هرگونه اشاره، رفتار، گفتار یا نوشتار توهین‌آمیز

برای تحقق جرم توهین باید یکی از چهار حالت اشاره‌ی توهین‌آمیز، عمل وهن‌آور، نوشته یا الفاظ زشت، اتفاق بیفتد. برای نمونه فحاشی به صورت لفظی یا پرتاب کردن آب دهان بر روی دیگری، استفاده از الفاظ رکیک در پیامک و غیره، همگی مثال‌هایی از انواع اعمال توهین‌آمیز است. البته این را هم در نظر بگیرید که توهین را عرف جامعه تعیین می‌کند و منظور از اعمال توهین‌آمیز رفتارهایی است که در آداب و فرهنگ ما ناپسند محسوب می‌شوند. 

مشخص بودن مخاطب در حین توهین

اگر شخص هتاک فرد خاصی را هدف رفتارش قرار دهد و دیگران نیز متوجه رفتارهای اهانت‌آمیز او به آن فرد بشوند به طوری که همه متفق‌‌القول باشند که به همان فرد خاص توهین شده است جرم را محقق می‌سازد. توهین در صورت کلی و به جامعه‌ای خاص جرم محسوب نمی‌شود.

زنده بودن مخاطب

توهین به مردگان در صورتی جرم محسوب می‌شود که موجب حد قذف باشد. بنابراین مخاطبِ توهین باید در قید حیات باشد.

صریح بودن توهین

ممکن است شخصی با اشارات و حرکات کنایه‌آمیز و در لفافه به دیگران حرفی بزند به طوری که بتوان از حرف او تفاسیر مختلفی برداشت کرد اما نمی‌توان گفت که صراحتاً توهین انجام شده است. در چنین مواقعی  نمی‌توان با توجه به تفسیر حرفِ دیگران، گوینده را به توهین کردن متهم کرد. توهین باید واضح، صریح و دارای مخاطب خاص و معین باشد. 

موارد دیگر

نکات دیگری که می‌توان در رابطه با این موضوع ذکر کرد این است که فرقی نمی‌کند که مخاطب از توهین‌های شخص هتاک رنجیده باشد یا نه، در هر صورت می‌تواند به دلیل تحقق این جرم از گوینده شکایت کند. از سوی دیگر توهین در پاسخ به توهین دیگران نیز جرم محسوب می‌شود. هم‌چنین باید در نظر گرفت که توهین کننده عمداً این رفتار را انجام داده است و در حالا غیرعادی نبوده است.

انواع توهین

مانند بسیاری از جرم‌های دیگر توهین نیز در قانون جمهوری اسلامی به سه نوع تقسیم می‌شود: توهین ساده، توهین مشدد و توهین مستوجب حد. نوع توهین بستگی به اعتبار و مقام قربانی دارد. به صورت خلاصه دو نوع از این سه نوع را در ادامه بررسی می‌کنیم.

توهین ساده چیست؟

اگر بخواهیم به زبان ساده این جرم را توضیح بدهیم توهین ساده به معنای انجام رفتاری است که آبرو و حیثیت شخص مقابل را نشانه رفته و دارای ویژگی‌های توهین مشدد نیست. توهین ساده شامل توهین به افراد عادی می‌شود به طوری که موجب حد قذف نباشد. قذف نیز جزو جرایم حیثیتی بوده و زمانی اتفاق می‌افتد که جرایم جنسی را به کسی نسبت بدهند. توهین ساده که در آن اهانت به طرف مقابل علی‌رغم دارا بودن وصف مجرمانه هیچ کیفیت مشدده¬‌ای نداشته باشد؛ یعنی برای آن مجازات¬‌های سنگین درنظر گرفته نمی¬‌شود. طبق ماده‌ی ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به جزای نقدی درجه شش(بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) خواهد بود.

در این نوع توهین، برای اثبات اینکه شخص مستحق مجازات است یا نه، توهین باید صریح و بر مبنای عرف باشد؛ یعنی لفظ یا عمل به‌کاربرده‌شده را نتوان به چیز دیگری تفسیر کرد.

نکته‌ی بعد اینکه، توهین حتماً باید به یک شخص حقیقی و در قید حیات اطلاق شود، وگرنه به‌کاربردن لفظ توهین‌آمیز درباره‌ی عده‌ی کثیری از مردم یا شخص فوت‌شده شامل مجازات نیست.

برای تحقق توهین، حضوری یا علنی بودن آن کافی است و نیازی به هر دو شرط نیست. ضمن اینکه منظور از حضور، لزوماً حضور فیزیکی نیست، بلکه اگر توهین از طریق پیامک، ایمیل یا… صورت گیرد، مشمول مجازات می¬‌شود و منظور از علنی بودن هم این است که صرفاً حضور شاهد الزامی نیست؛ بلکه اگر توهین در مکانی عمومی باشد، هر چند شاهدی وجود نداشته باشد، کافی است.

توهین مشدد چیست؟

توهین مشدد به معنای توهین به افراد حقوقی یا مقامات است. البته بسته به مقامی که به او توهین می‌شود مجازات این جرم شدیدتر می‌شود. برای نمونه توهین به رهبری یا بنیان‌گذار جمهوری اسلامی.توهین شامل اهانت‌هایی است که در آن برای فرد گناهکار مجازا‌ت‌های سنگین‌تری در نظر می‌گیرند.

 توهین به مقدسات اسلام

در ماده‌ی ۵۱۳ قانون تعزیرات بیان شده که اگر شخصی به مقدسات اسلام یا یکی از پیامبران عظیم‌الشأن (ع) یا ائمه اطهار (ع) و یا حضرت فاطمه زهرا (س) توهین کند، درصورتی‌که شامل حکم ساب‌النبی شود (توهین به پیامبر)، اعدام و درغیراین‌صورت به یک تا پنج سال حبس محکوم می¬‌شود. در این ماده منظور از مقدسات، تمام آن اشخاص و مکان‌¬هایی است که در دین قداست خاصی دارند و محترم شمرده می¬‌شوند. در مورد عبارت «عظیم‌الشأن» منظور صرفاً پیامبران اولوالعزم نیست، بلکه شامل تمام پیامبران می¬‌شود.

توهین به بنیانگذار انقلاب اسلامی و مقام معظم رهبری

مطابق ماده 514 قانون مجازات اسلامی هرکس به حضرت امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی رضوان ا…..علیه و مقام معظم رهبری به نحوی از انحا اهانت نماید به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.

توهین به سایر مقامات دولتی ایران

ماده‌ی ۶۰۹ قانون تعزیرات بیان می¬‌کند که هرکس با توجه به سِمَت، یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهوری یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارت‌خانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید به چهل و پنج روز تا سه ماه حبس و یا تا 74ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.

مجازات فحاشی تلفنی

فحاشی به معنای به کار بردن کلمات زشت و ناپسند در وصف شخص مقابل است. به طوری که شنیدن این الفاظ موجب آزار روانی و توهین به شخصیت فرد شود. در چنین مواقعی طرف مقابل می‌تواند با استناد به فحاشی دیگری، اعاده حیثیت کرده و شخصی که به او توهین کرده را به صورت قانونی تحت تعقیب قرار دهد. 

جرم فحاشی انواع گوناگونی دارد و می‌تواند به شیوه‌های مختلف اتفاق بیفتد که یکی از آن‌ها فحاشی به صورت تلفنی است که می‌تواند در حین مکالمات تلفنی، رد و بدل کردن پیامک، ارسال پیام‌های صوتی، متنی یا تصویری از طریق رسانه‌های مجازی و ... صورت بگیرد.

مجازات فحاشی تلفنی در قانون، هم شامل محدودیت‌های مخابراتی و ارتباطی شخص توهین کننده از شرکت مخابرات و هم شامل کیفر حبس به مدت شش ماه تا یک سال خواهد بود. 

بدیهی است که مجازات فحاشی تلفنی می‌تواند متغیر باشد و آن هم بسته به میزان جرمی است که اتفاق افتاده است. اگر شخص توهین کننده از الفاظ و توهین‌های بسیار رکیک در حد قذف استفاده کرده باشد بسته به میزان انتشار آن در رسانه‌های مختلف، مجازات آن می‌تواند تحمل ضربه‌های شلاق، جریمه نقدی یا زندان باشد. 

اگر در چنین شرایطی قرار گرفته‌اید برای آن‌که بتوانید مسیر قانونی پیش روی خود را بهتر ترسیم کنید باید با مشاوره حقوقی مجرب مشورت کنید. چراکه وضعیت پرونده از شخص به شخص متفاوت خواهد بود. 

مجازات توهین و فحاشی

طبق قوانین مجازات اسلامی، توهین و فحاشی جرم محسوب شده و با عنوان «هتک حرمت» از آن یاد می‌شود. مجازات توهین و فحاشی در قوانین اسلامی، در صورتی که در حد قذف نباشد، مجازاتی معادل تا هفتادوچهار ضربه شلاق یا جریمه نقدی برابر پنجاه هزار تا یک میلیون ریال در پی خواهد داشت.

البته باید ذکر کرد که مجازات توهین و فحاشی به موارد زیادی وابسته است. برای نمونه اگر شخص توهین شونده از مقامات بلندپایه دولتی باشد ممکن است مجازات زندانی شدن نیز در پی داشته باشد. 

توهین جرمی قابل گذشت محسوب می‌شود

جرم قابل گذشت یعنی چه؟ جرم‌های قابل گذشت به دسته‌ای از جرایم گفته می‌شود که تمام مراحل شروع، تعقیب، رسیدگی به پرونده و اجرای مجازات آن همگی وابسته به رضایت یا عدم رضایت شاکی پرونده دارد. به این ترتیب اگر شاکی شخص هتاک را ببخشد و شکایت خود را پس بگیرد شخص توهین کننده مجازات نمی‌شود و مورد پیگرد قانونی قرار نمی‌گیرد.

نمونه شکایت و دادخواست توهین

اگر در موقعیتی قرار گرفته‌اید که شخصی به شما اهانت کرده است و قصد اعاده حیثیت دارید باید دادخواست مناسبی برای این موضوع ارائه دهید که به آن دادخواست توهین گفته می‌شود. در این دادخواست باید به صورت حقوقی شرح دهید که چگونه به شما توهین شده است. از آن‌جایی که در دادخواست باید همه چیز به صورت واضح و حقوقی توضیح داده شود بهتر است پیش از اقدام به ثبت دادخواست، نمونه شکایت برای توهین را مطالعه کنید یا از یک مشاور حقوقی یا وکیل برای نوشتن دادخواست مناسب کمک بگیرید.

دقت کنید که ارائه دادخواست اولین و یکی از مهم‌ترین مراحل تشکیل پرونده است و قاضی با توجه به این شکوائیه و مدارک شما اظهار نظر خواهد داشت. در این شکوائیه مشخصات شاکی، مشخصات شخص توهین کننده، موضوع و شرح آن باید نوشته شود. در صورتی که این دادخواست به شکل مناسبی نوشته نشده باشد ممکن است پیشروی پرونده را دیرتر رقم بزند یا مجبور شوید دوباره از نو دادخواست توهین ارائه کنید.