مستثنیات دِین، اموالی که قابلیت توقیف ندارند

زمانی که شخصی مطابق حکم دادگاه محکوم به پرداخت وجه یا مالی به دیگری می شود ، بایستی آن را بپردازد . اما در صورتی که از انجام این کار خودداری کند ، طلبکار حق خواهد داشت تا از اموال شخصی او اقدام به وصول طلب خود نماید که البته این امر نیازمند مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه و صدور اجراییه می باشد . 
طلبکاری که به این ترتیب اقدام می کند ، البته با محدودیتی مواجه است و آن این است که نمی تواند اقدام به وصول طلب خود از همه اموال بخصوص اموال ضروری زندگی بدهکار نماید . چرا که به هر حال بدهکار نیز حق این را دارد که وسایل ضروری معاش خود را همچنان حفظ کند و حتی وسایل کسب و کار خود را در اختیار داشته باشد تا بتواند با اشتغال به حرفه خود درآمدی بدست بیاورد . بنابراین ، مطابق مقررات قانونی برخی از اموال جزء مستثنیات دین محسوب می شود که قابل توقیف و فروش نیستند . یعنی برای دریافت دین یا بدهی از بدهکار نمی شود از این اموال چیزی را توقیف کرد یا آنها را فروخت مگر با تشخیص دادگاه.
مصادیق مستثنیات دین
1- منزل مسکونی که عرفا در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد .  نکته مهم در این خصوص این است که منزل مسکونی باید مورد نیاز مدیون بوده و در شأن یک شخص بدهکار باشد . بنابراین ، در صورتی که بیش از یکی بوده یا به لحاظ عرفی مازاد بر شأن بدهکار باشد ، قابل توقیف است.
2- اثاثیه مورد نیاز زندگی مثل ماشین که برای رفع حوائج ضروری بدهکار و افراد تحت تکفل و سرپرستی وی لازم است . در این رابطه هم شاخص مورد نیاز و متناسب با شأن او مورد توجه است .
3- آذوقه(خورد و خوراک) موجود به قدر احتیاج محکوم علیه(کسی که علیه او حکم شده است) و افراد تحت تکفل(سرپرستی) وی برای مدتی که عرفا آذوقه ذخیره می شود .
4- کتب و ابزار علمی تحقیق و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها .
5- وسایل و ابزار کار کسبه ، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است .
6- تلفن مورد نیاز بدهکار. اگر عرفآ برای کسانی در وضعیت و موقعیت شغلی و اجتماعی محکوم‌علیه تلفن منزل یا تلفن همراه ضروری یا بعنوان وسیله کار باشد ، جزو مستثنیات دین است اما اگر بیش از یک خط تلفن باشد قابل توقیف و  مزایده است.
7- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر(صاحب خانه) پرداخت می شود ، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج(سختی و مشقت) گردد و عین مستاجره(مال اجاره شده) مورد نیاز مدیون(بدهکار) بوده و بالاتر از شأن او نباشد . بنابراین ، مبلغی که بعنوان ودیعه(پول پیش) پرداخت شده در صورتی که نتواند اجاره بها را بدون مبلغ ودیعه بدهد و در شان خودش باشد ، قابل توقیف نیست .
اینها موارد قانونی است که در قانون تحت عنوان مستثنیات دِین آورده شده است. لکن تشخیص اینکه در حال حاضر این مصادیق به چه میزان جزء مستثنیات دِین می باشد با قاضی دادگاه است. همچنین احکام جزایی مبنی بر استرداد، ضبط یا مصادره اموال محکومین با محدودیتهای مستثنیات دین مواجه نیست.